میرزا حسین قزوینی (۱۲۶۰-۱۲۰۷) ملقب به مشیرالدوله، و بعد ملقب به سپهسالار، به مدت ۲ سال صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار بود.
او فرزند میرزا نبی قزوینی بود. پس از تحصیلات مقدماتی و مدتی تحصیل در دارالفنون، به مأموریت‌های خارجی رفت. به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی تسلط داشت. او در دوران صدراعظمی امیرکبیر نزدیک به سه سال کارپرداز ایران در بمبئی بود و مدتی پس از مراجعت از هندوستان، کنسول ایران در تفلیس شد. در سال‌های آخر صدارت میرزا آقاخان نوری، وزیر مختار ایران در استانبول شد. او ۱۰ سال وزیرمختار ایران در استانبول بود و پس از آن هم با رتبهٔ سفیرکبیری دو سال دیگر در استانبول ماند. مشاور حقوقی و همراه‌ترین فرد به سپهسالار حاج قربان‌خان هندویی آملی بود.
مشیرالدوله در یک دورهٔ ۲۰ ساله در خارج از ایران به سر برد. در دورهٔ ۱۲ سالهٔ اقامت خود در استانبول جنبش‌های قانون‌خواهی و مشروطه‌طلبی اروپا را که در عثمانی بازتاب گسترده‌ای داشت از نزدیک مشاهده کرد و با تکاپوی روشنفکران عثمانی برای دستیابی به قانون اساسی و بنای مجلس قانون‌گذاری آشنا شد.
او ترتیب سفر ناصرالدین شاه به عتبات عالیات را با هماهنگی با عثمانی داد و با جلب اعتماد او فعالیت برای ایجاد اصلاحات در امور مملکتی را آغاز کرد. در این سفر شاه را با مبانی حکومت در غرب و ساختارهای جدید دولتی آشنا کرد و ایرانیانی را که از جور قاجار ترک وطن کرده به عراق آمده بودند به شاه نشان داد. شاه در پایان سفر به عتبات، میرزا حسین‌خان را با خود به تهران آورد و او را به «وزارت عدلیه و اوقاف و وظایف» گمارد.
وزیر
وزارت خارجه ایران (دوره قاجار) ( از ۱۲۹۲ه.ق. تا ۱۲۹۷ه.ق. )
ناصرالدین شاه که از بست نشینی شاهزادگان برای عزل سپهسالار ناراضی بود، دستور داد مجلسی پیرامون امتیازنامه رویتر تشکیل شود، نتیجه این مجلس انتقاد از عملکرد میرزا سعیدخان معتمد الملک بود که به برکناری او منجر شد. سپهسالار به تهران فراخوانده شد و امورخارجه را به دست گرفت. سپهسالار در فاصله سال های ۱۲۹۲ تا ۱۲۹۴ ه.ق تلاش کرد تا اصلاحاتی به وجود آورد و روزنامه ای به دو زبان فارسی و فرانسه به نام لاپاتری (وطن) تاسیس کرد که پس از چاپ اولین شماره به دلیل نوشتن از آزادی و مساوات به امر شاه تعطیل شد.
سپهسالار که از بی مهری انگلیسی ها ناراحت بود، پس از عزل از صدارت در مقام وزیر امور خارجه به روس ها نزدیک شد و در مذاکرات تعیین خطوط مرزی با روس ها (قرارداد آخال) کوک تپه و دشت گرگان را به روسها واگذار کرد. در ۱۲۹۵ ه.ق مجددا شاه را به اروپا برد. در سال ۱۲۹۷ ه.ق از مناصبش معزول شد.
وزارت جنگ ایران (دوره قاجار) ( از ۱۲۸۸ه.ق. تا ۱۲۹۷ه.ق. )
در ۱۲۸۸ ه.ق ناصرالدین شاه جهت سامان دادن به اوضاع سپاهیان ایران، مشیرالدوله را به وزارت اعظم عساکر منصوب و به او لقب سپهسالاری اعطا کرد. سپهسالار به انتظام وزارت جنگ و امور عسکریه پرداخت.
حاکم
منطقه گیلان ( ۱۲۹۰ه.ق. )
ناصرالدین شاه پس از بازگشت در سفر اول اروپا، با بست نشینی عده ای از شاهزادگان و مخالفین مشیرالدوله در تهران مواجه شد که خواستار برکناری صدراعظم بودند. به صوابدید شاه، صدراعظم در رشت ماند و حاکم گیلان شد.
منطقه خراسان ( ۱۲۹۸ه.ق. )
در سال ۱۲۹۸ ه.ق به حکومت خراسان و تولیت آستان قدس رضوی منصوب شد، چند ماه بعد فوت کرد.
سفیر
سفارت ایران در عثمانی ( از ۱۲۸۵ه.ق. تا ۱۲۸۷ه.ق. )
در ۱۲۸۵ه.ق بعد از ده سال اشتغال به سمت کنسولی در استانبول به تهران احضار و به عنوان سفیر کبیر ایران در دربار عثمانی انتخاب و ملقب به «مشیرالدوله» گردید. در ۱۲۸۷ ه.ق ترتیب عزیمت ناصرالدین شاه به عتبات را فراهم ساخت و در این سفر از مفاسد و ضرورت اصلاحات بسیار سخن گفت و شاه را به تجددگرایی و دیدار از اروپا تشویق کرد.
وزیر مختار
سفارت ایران در عثمانی ( از ۱۲۷۵ه.ق. تا ۱۲۸۵ه.ق. )
با سمت وزیر مختاری به دربار سلطان عبدالمجید راه یافت. اقامت طولانی در استانبول باعث شد علاوه بر حقوق و مزایای خوب با دستاوردهای اروپا و جنبش مشروطه‌طلبی و تکاپوی روشنفکران عثمانی برای دستیابی به قانون اساسی و بنای مجلس قانون‌گذاری آشنا شود.
کنسول
کنسولگری ایران در تفلیس (دوره قاجار) ( از ۱۲۷۱ه.ق. تا ۱۲۷۵ه.ق. )
در زمان صدارت آقاخان نوری با سمت ژنرال کنسولی عازم تفلیس شد. در دوران خدمتش در تفلیس از شرایط جنگی میان روسیه و عثمانی و کمبود گندم استفاده کرد و با واردات گندم از ایران و گرانفروشی ثروت فراوانی به دست آورد.
شارژدافر
کنسولگری ایران در بمبئی (دوره قاجار) ( از ۱۲۶۷ه.ق. تا ۱۲۷۰ه.ق. )
امیرکبیر او را که در مضیقه مالی بود به کارپردازی بمبئی هند اعزام کرد. در دوران اقامت در بمبئی با تصاحب ثروت تاجری ایرانی که وارث نداشت و شرط بندی در مسابقات اسبدوانی متمول شد.
موسس
مدرسه سپهسالار در تهران
میرزا حسین خان سپهسالار قسمت عمده اموالش را وقف ساختن مدرسه و مسجد سپهسالار در بهارستان کرد.
اداره انطباعات و دارالترجمه شاهی
روابط خانوادگی
نام پدر
میرزا نبی‌خان قزوینی
نام برادر
یحیی خان مشیرالدوله
دارای رابطه خانوادگی با
فتحعلی شاه قاجار
میرزا حسین خان با ماه تابان خانم یکی از دختران فتحعلی شاه ازدواج کرد ولی فرزندی نداشت.
