( جهت حل مسئله، نظریه سازی و ایده پردازی در علوم تجربی)
پروفسور علی کرمی
استاد فناوری زیستی، مرکز تحقیقات بیولوژی مولکولی
دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله
تفکر، اندیشه، خلاقیت و نو آوری مهم ترین عناصر رشد معرفتی انسان و در نتیجه توسعه در همه زمینه های علمی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی است.
اما آنچه که در سیستم آموزشی متداول ما از مدرسه تا دانشگاه و بخصوص در رشته های علوم تجربی فقدان آن بطور جدی مشاهده می شود اینست که در کنار آموزش علوم و فناوری ها روش های تفکر اندیشه، خلاقیت و نو آوری به دانش آموزان، دانشجویان و محققین آموزش داده نمی شود و اگر از دانشجویان سئوال شود که روش تفکر و اندیشه چیست شاید به نظر آنان امری بدیهی تصور شود و همه تصور کنند که تفکر امری است عادی برای رسیدن به نتیجه مطلوب. شاید غالبا فکر کردن را امری فطری و طبیعی برای بشر بدانند در حالی که تفکر اگر از فرایندی صحیح پیروی نکند هرگز منجر به خلاقیت، نو اوری، حل مسئله و یا کشف و ابداع نخواهد شد و حتی شاید به خطا هم برود.
بهتر است با نگاهی دقیق و فنی به این موضوع نگاه کنیم و در آغاز تعریفی از این واژه های ارائه شود:
فرایند تفکر از آغازین مرحله آن یعنی وقوع و تشخیص سوال یا مسئله ، تلاش برای جمع آوری اطلاعات مرتبط برای پاسخ گویی به آن ، ترکیب اطلاعات و نهایتاً استنتاج منطقی را در برمی گیرد.
در حقیقت نتیجه فرایند تفکر حرکت از اطلاعات معلوم به سوی مجهول و سوال است.
از این رو تفکر را حرکت خوانده اند.
در تعریف تفکر گویند : الفکر حرکه من المبادی الی المراد.بهتر است این تعریف را اینطور بیان کنیم:
الفکر حرکه من المعلوم الی المجهول .«تفکر عبارت است از مرتب ساختن امور معلوم برای رسیدن به کشف مجهول. به عبارت دیگر فکر عبارت است از حرکت ذهن به سوی امور و مقدمات معلوم و سپس حرکت از آن امور معلوم به سوی کشف مقصود.» (شهید مطهری، علوم اسلامی ج ۱ منطق و فلسفه ، ۱۳۵۴) پس در هر صورت فکر مشتمل بر حرکت و جهت است.
«تفکر ، تلاشی است ذهنی، برای پاسخ گویی صحیح و دقیق به سوالات ذهنی که به ابزاری چون منطق ، خرد ورزی،دانش،تجربه و درک صحیح موضوع نیازمند است. .»(میرحبیبی. ۲۰۱۲
در قرآنکریم، مشتقات ماده «فکر» هجده بار به کار رفته است که سیزده مورد از کاربردهاى آن در سور مکى) مدثر: ۱۸؛ اعراف: ۱۷۶و۱۸۴؛ یونس: ۲۴؛ انعام: ۵۰؛ سبأ: ۴۶؛ زمر: ۴۲؛ جاثیه: ۱۳؛ نحل: ۱۱و۴۴و۶۹؛ روم: ۸و۱۲( و پنج مورد آن در سور مدنى بقره: ۲۱۹و۲۶۶؛ آلعمران: ۱۹۱؛ رعد: ۳؛ حشر: ۲۱ است. قرآن در این گروه از آیات افزون بر دعوت آدمیان به تفکر، اهمیت، منابع و نتایج برآمده از تفکر صحیح را نیز متذکر مىشود
ویناک در کتاب روان‌شناسی تفکر، تفکر را چنین تعریف میکند:
«تفکر سازمان دادن و تجدید سازمان در یادگیری گذشته جهت استفاده در موقعیت فعلی است».
به بیانی ساده تر ویناک عقیده دارد تفکر، به اندوخته های ذهن در شاخه ای که فکر در آن لحظه روی آن متمرکز شده رجوع میکند، و با انجام فرایندهای مختلف آن را سازمان یا تجدید سازمان میبخشد تا به هدف و نتیجه ی مطلوبی دست پیدا کند.
ایسون تفکر را «فرایندی رمزی و درونی می داند که منجر به یک حوزه شناختی می‌گردد که نظام شناختی شخص متفکر را تغییر می‌دهد».
به عبارتی ایسون تفکر را ابزاری برای تشکیل یک حوزه ی شناختی معرفی میکند که توسط آن فرد قادر خواهد بود به ابعاد مختلف شناختی دیگری درباره ی آنچه به آن فکر میکند دست پیدا کند که نهایتاً منجر به شناخت بهتر موضوع مربوطه خواهد شد.
سولسو، معتقد است که «تفکر فرایندی است که از طریق آن یک بازنمایی ذهنی جدید به وسیله تبدیل اطلاعات و تعامل بین خصوصیات ذهنی، قضاوت، انتزاع، استدلال و حل مسئله ایجاد می‌گردد».
تعریف ساده دیگری که توسط یکی از معلمین بزرگ تفکر بیان شده چنین است: «تفکر، کنترل هدفمند فکر است».
از انچه گذشت می توان گفت: «تفکر صحیح» عبارت است از: «فرایند چینش روشمند مواد و مبادى صحیح و نیل به علم و آگاهى جدید براى رمزگشایى از مجهول.» محصول چنین فرایندى شناخت جدیدى است که به سبب انطباق بر حقیقت، کلید نهایى حل مشکل ]= مجهول] به شمار مى آید.
حل مشکل [= مجهول ]مرحله پایانى سیر تفکر صحیح مىباشد.
انسان متفکر در فرایند تفکر پنج مرحله را به قرار ذیل طى مىکند:
- برخورد با مسئله؛
- جمعآورى و بررسى مدارک و معلومات مرتبط با مسئله؛
- جمعبندى و بیان فرضیه [= راهحل موقت مسئله]؛
- بررسى و آزمایش فرضیه در خصوص مسئله؛
- استنتاج و حل نهایى مسئله
در واقع تفکر عبارت است از حرکت از مجهول به سوی معلومات و بازگشت های متعدد تا حل مسئله. در طی این فرایند یک حرکت ذهنی فعال با استفاده همه ابزارها و دانسته های موجود در مغز برای کشف پاسخ فعال می گردد. البته فرد برای کشف پاسخ ممکن است به ابزارهای بیذونی هم مراجعه کند مانند مشاهده، مطالعه، مشورت و هر نوع اطلاعات دیگری که سبب کمک در حل مسئله شود.
ملاحظه می گردد که تفکر جهت حل یک مسئله، یک مجهول و یا مشکل نیازمند عواملی است که بدون آن نمی توان اقدام به حل مسئله کرد این عوامل عبارتند از:
۱- اطلاعات و یا معلومات
۲- تمرکز در حین تفکر
۳- حرکت مستمر از مجهول به داده های موجود
۴- ایجاد ارتباط معنی دار بین داده ها در ارتباط با حل مجهول
۵- داشتن یک بستر از منطق و عقاید و تفکرات (پذیرش بدیهیات منطقی)
۶- رسیدن به نتیجه یا حل مسئله
مشاهده می گردد که بدون طی این مراحل و یا بدون داشتن این ابزارها نمی توان به حل مسئله پرداخت و تفکر بدون حاصل خواهد بود.
عنصر اول تفکر دانش و اگاهی است.
هرچه اندازه شناخت انسان به پیدیده مورد سئوال بیشتر باشد مسیر تفکر احتمال کشف پاسخ را خواهد داشت
نداشتن اطلاعات و شناختهاى لازم درباره مسئلهاى که در معرض قضاوت و اظهارنظر انسان قرار مىگیرد یکى از موانع جدى در مسیر تفکر به شمار مىآید. وقتى معلوماتى نباشد، این حرکت صورت نمىگیرد. قرآن کریم به صورت مطلق آدمیان را از ورود جاهلانه به مسائل و موضوعاتى که درباره آنها از شناخت کافى برخوردار نیستند بر حذر داشته، مىفرماید: «وَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ.» (اسراء ۳۶
قرآن کریم در بیانى عتابآلود، اهل کتاب را از محاجه پیرامون آنچه درباره آن علم و آگاهى ندارند بر حذر داشته و چنین مىگوید: «فَلِمَ تُحَآجُّونَ فِیمَا لَیْسَ لَکُم بِهِ عِلْمٌ وَاللّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ.» (آلعمران: ۶۶)قرآن همچنین در جاى دیگر، گروهى از آدمیان را مذمّت مىکند که بدون علم و آگاهى به مجادله درباره خدا مىپردازند. پرهیز از ورود و اظهارنظر در مسائل و موضوعاتى که انسان درباره آنها شناخت و آگاهى ندارد، یکى از اصول مسلم حوزه علم در عصر جدید به شمار مىآید.
بدیهی است اگر نسبت یه چیزی معلومات پایه ای و حداقلی را نداشته باشیم تفکر در براه حل مجهول یا مسئله ای در باره آن چیز نتیجه مطلوبی نخواهد داشت بنابر این اولین گام تفکر کسب معلومات است و هرچه میزان این اطلاعات بیشتر باشد مسیر تفکر جهت رسیدن به پاسخ میتواند فعال تر و موثر تر باشد. یکی از ویژگی های افراد خلاق و متفکر مطالعه بسیار و همچنین مشورت و شرکت در جلسات و خلاصه روش های مختلف جهت کسب اطلاعات و افزایش دانش در حوزه های مورد تحقیق است.
بنابر این اگر قصد تفکر در موضوعی را دارید اولین گام کسب اطلاعات و دانش در مورد آن موضوع است و هرچه مطالعه و تحقیق بیشتری در آن موضوع صورت گیرد اولا سئوال برای شما روشن تر و شفاف تر می گردد و دوم اینکه حیطه اطلاعات شما در باره سئوال جهت تفکر صحیح در حل مسئله شما را برای نزدیک شدن به پاسخ و یا ضرورت کسب اطلاعات دقیق تر و یا شیوه های تجربی کسب پاسخ کمک می کند.
برخی موضوعات مانند حوزه های فلسفه و منطق و علوم انسانی شاید نیاز به انجام آزمایشات تجربی برای کسب پاسخ نباشد و با اندوختن اطلاعات اولیه و تفکر در مسیر کشف پاسخ یاری کننده باشد ولیکن دانشمندانی که در علوم تجربی فعالیت می کنند برای کشف پاسخ لازم است اقدام به انجام آزمایشات و بررسی های دقیقتر و ضریفتری داشته باشند تا پاسخ روشن گردد در این حوزه علاوه بر اینکه لازم است همه اطلاعات و تحقیقات قبلب انجام شده در آن موضوع گرد آوری و مطالعه شود ولیکن با تفکر صحیح فرایند های جدیدی جهت کشف پاسخ مورد نظر نیز باید ابداع شود.
نکته دوم در مسیر تفکر صحیح، تمرکز و دقت در فرایند تفکر و اندیشه است.
آشفتگی ذهنی و پراکندگی افکار مانع بزرگی در مسیر تفکر صحیح است. بنابر این زمان، مکان و حالت مناسب برای تفکر نقش مهمی در حل مسئله دارد افرادی که ذهن های مقشوش دارند و قادر به تمرکز افکار خود نیستند در هنگام فکر کردن به مسئله ای که قصد حل کردن آن را دارند با مشکل تصمیم گیری مواجه میشوند و بسیار مردد و آشفته هستند و قادر به تصمیمات صحیح در واقه پاسخ مناسب به سئوال نیستند.
بنابر این اگر قصد تفکر و اندیشه برای حل مسئله مهم علمی، تحقیقاتی را دارید سعی کنید در حالت مناسب، در فضای مناسب و زمان مناسب قرار بگیرید افراد مختلف رفتارهای مختلفی را برای تمرکز ذهنی انجام می دهند و هر فردی در شرایط خاصی قدرت تمرکز بیشتری دارد. بنابر این هر فردی باید متوجه شود در چه شرایطی تمرکز بیشتری دارد. برخی افراد برای تمرکز جهت تفکر در جایی مناسب بدور از سرو صدا و آرام می نشینند و ضمن مطالعه در باره آن موضوع فکر می کنند. برخی قدم می زنند و فکر می کنند و برخی دیگر حتی در شلوغ ترین مکان ها نیز قادر به تمرکز هستند. هر فردی باید زمان و شرایط آرامش ذهنی برای بهترین موقعیت جهت حداکثر توان فکری خود را به دست آورد و سعی کند آن شرایط را برای تفکرات علمی خود مهیا سازد.
حتما متوجه شده اید برخی آفراد در سخت ترین شرایط ها، بحران ها و مشکلات آنی بهترین تصمیمات را می گیرند وبالعکس افراد دیگری در شرایط فشار و اضطراب ناتوان می شوند و کلا فرایند تفکر آنها دچار اختلال جدی می شود و قادر به هیچ تصمیمی نیستند. یکی از این شرایطی که سبب توقف تفکر و کاهش قدرت حل مسئله می شود خشم، عصبانیت و فشار های عصبی است بنابر این باید در زمان تفکر از هرگونه فشار عصبی جلوگیری کرد و یا در آن زمان تصمیمی نگرفت.
کسب آرامش و تمرکز ذهنی به معنای نداشتن استرس و فشار نیست بلکه داشتن میزانی از فشار استرس گاه سبب تقویت قوه تفکر می گردد. بنابر این این بدین مفهوم نیست که در اطاق کار و یا آزمایشگاه نمی توان فرایند صحیح تفکر را انجام داد با تمرین و ممارست میتوان در شرایط های مختلف بتوان ذهن را برای فکر خلاق فعال نمود.
مرحله سوم یا عنصر بعدی
پس از دو مورد بالا برای انجام تفکر و اندیشه در حل مسئله و بخصوص تفکر خلاقانه برای رسیدن به یک ایده جدید و یا حل مسئله ای علمی، حرکت مستمر از مجهول به داده های موجود کسب شده است. در این فرایند دانشمندی که قصد حل مسئله یا تلاش برای ارائه ایده جدیدی علمی دارد فعالیت ذهنی بسیار قوی را با حرکت از مجهول یا سئوال یا ایده خام به سوی معلومات گرد آوری شده و ایجاد ارتباط بین داده ها جهت ارائه فرضیه جدید و یا کشف راه حلی برای رسیدن به پاسخ را طی می کند. این مرحله مهم ترین بخش فعالیت ذهنی یا تفکر و اندیشه است و در افراد مختلف با توانایی های ذهنی متفاوت میتواند فرق کند. اکثر محققین در این مرحله مجددا در بین داده های اخذ شده به دنبال کشف پاسخ هستند و اکثرا از روش مدل سازی و یا شبیه سازی و به نحو نامناسب تر رونوشت برداری از محققین دیگر اقدام به ارائه طرح، نظریه، پروژه و یا ارائه پاسخ به مسئله می کننند و در واقع هیچ حرف تازه ای را به موضوعات قبلی اضافه نمی کنند یا قادر به ارائه حرفی نو در آن موضوع نیستند بلکه با گرد آوری نظرات دانشمندان دیگر و تلفیق آنها با هم در یک موضوع علمی سخن می گویند و هیچ نوآوری و یا خلاقیتی در موضوع مطرح شده و یا طرح تحقیقاتی خود ندارند. در حالی که انسانهای خلاق و نوآور حرف تازه ای را که محققین قبلی مرح نکرده اند را به موضوع اضافه می کنند که این بخش جدید حاصل تفکر خلاق ان محقق است. در واقع این مخترغ و یا کاشف علاوه بر توجه به اطلاعات موجود با تفکر و اندیشه خلاق و ایجاد ارتباط بین داده های مختلف به ترکیبی جدید از دانش رسیده است که در داده های قبلی موجود نیست و اگر از او سئوال شود چگونه به این ایده جدید رسیده است اغلب پاسخ این است که از منظری دیگر به موضوع نگاه کرده است که فرد دیگری تا کنون از این بعد به آن نپرداخته بود این تفاوت افراد مخترع، مکتشف و نو آور و خلاق در مقایسه با محققینی است که قادر به توسعه دیدگاه های خود برای نگرشی نو و منظری متفاوت به موضوع نبوده اند و آن نکته به ذهن آنان نرسیده است.
حرکت مستمر از داده ها به مجهول و بازگشت های مکرر یعنی تفکر، ولی زمانی می تواند این حرکت مستمر و یا این فعالیت ذهنی مثمر ثمر باشد که از افتادن در حلقه بسته تفکر بی حاصل رهایی یابد و تلاش کند با نگاهی از منظر های متفاوت به موضوع حرفی نو و تازه مطرح کند.
گاه لازم است برای رسیدن به نتیجه آزمایشاتی صورت گیرد تا حاصل آن آزمایشات و داده های به دست آمده ما را در رسیدن به پاسخ یاری کند و این دقیقا همان مرحله ایست که محقق با بهره گیری از برایند های تفکر خود طراحی می کند.
توسعه تفکر خلاق:
ذهن نیز مانند همه فعالیت های آنسان که با تمرین و ممارست میتواند به درجه نبوغ برسد جهت رسیدن به مرحله خلاقیت نیازمند تمرین و ممارست است. صرفا با تلاش به فکر کردن نمی توان ذهن را خلاق نمود بلکه باید مانند همه مهارت ها روش علمی تقویت آن را فراگرفت. کدام مهارتی است که بدون استاد، بدون تمرین و پشتکار به مرحله خلاقانه خود شکوفا شود پس در مسیر افزایش توان ذهنی نیز باید همین مسیر را طی کرد
اولا : فرایند تفکر صحیح را آموخت
دوما: تمرین و مداومت در آن را انجام داد
سوما: شرایط تمرکز و تسلط بر ذهن آشفته را فراگرفت تا تفکر در شرایط مناسب صورت گیرد.
چهارما: در حل مسائل مختلف مداومت کرد و راه های آن را آموخت
پنجم : در کسب اطلاعات و افزایش اگاهی ها تلاش نمود
ششم: سعی کنیم ایده های نو را توسعه دهیم طرحی در اندازیم و حرفی تازه بزنیم
مراحل تفکر خلاق:
۱- آمادگی: در این مرحله افراد به امور و پدیده های مختلف زندگی دقت و توجه بیشتری پیدا می کنند، به حدی که گاهی پدیده های زندگی مدت های طولا نی ذهن شخص را به خود مشغول می نماید.
۲- مطالعه: در این مرحله فرد با بررسی و مطالعه بیشتر روابط بین پدیده ها را بهتر درک می کند.
۳- تغییر : در این مرحله شخص به نوع روابط بین پدیده ها که ذهن او را به خود مشغول کرده پی برده و با طرح سوال های مختلف در ذهن به نقد و بررسی آن می پردازد.
۴- پختگی: در این مرحله شخص با گذر از مراحل قبل به درک و شناخت عمیق تری از روابط بین پدیده ها می رسد و گویی پدیده ها، جزیی از وجودش شده است.
۵- اشراف: در این مرحله شخص به پاسخ های ناگهانی دست پیدا می کند و معمولا با کلماتی نظیر «آهان، یافتم»… متجلی می شود.
۶- وارسی: در این مرحله فرد به بررسی بهترین ایده ای که در مراحل قبلی به آن رسیده است می پردازد تا صحت و سقم و درستی آن را مشخص نماید.
۷- اجرا: در این مرحله فرد افکار یا ایده هایی که مورد تایید واقع شده اند را به مرحله اجرا در میآورد.
ویژگی های افراد دارای تفکر خلا ق:
۱- راه هایی را جست و جو می کنند که از طریق آن بتوانند فکر خود را به سوی ایده های نو و تازه هدایت نمایند.
۲- به همه جوانب یک موضوع و مساله توجه دارند.
۳- در حل یک مساله تمرکز حواس بیشتری را از خود نشان می دهند.
۴- فکرهای بکر(دست نخورده و نو) را بیشتر از دیگران از خود نشان می دهند.
۵- به راه حل هایی می اندیشند که ممکن است از دید دیگران اهمیت چندانی نداشته باشد.
۶- از ربط ایده ها و تجربیات مختلف، نتایج جدیدی را می گیرند.
۷- افکار و عقایده خود را به راحتی مطرح می کنند و از مواجه با عقاید مختلف استقبال می کنند.
۸- برای حل مسائل و مشکلا ت، راه های مختلف را بررسی و تا رسیدن به نتیجه دلخواه تلا ش می کنند.
۹- خود را محدود به نظرات دیگران نمی نمایند، حصار هر آن چه بود و هست را می شکنند.
۱۰- همواره کنجکاو بوده ودر جست وجوی اطلا عات جدید و نو هستند.
۱۱- از قدرت تصور سازی ذهنی بالا یی برخوردارند، تا حدی که به تفکرات خود، عینیت می بخشند.
۱۲- مثبت نگر و پرانرژی هستند.
۱۳- معمولا برای هر سوالی آمادگی ارائه پاسخ های مختلف را دارند.
۱۴- سوال و جواب های غیر عادی و عجیب و غریب در آن ها بیشتر دیده می شود.
چگونه تفکر خلا ق را در خود و دیگران پرورش دهیم؟
(راهکارها):
۱- اطلا عات و تجارب خود را در موقعیت های مختلف گسترش دهیم.
۲- از دیگران و کودکان سوال هایی را بپرسیم که پاسخ های متعدد داشته باشد.
۳- اگر سوال های غیرمعمولی از سوی دیگران مطرح می شود، سعی کنیم تا با همکاری خودشان پاسخ های جدید و نو را کشف کنیم.
۴- رفتارها والگوهای افراد خلا ق را سرمشق زندگی قراردهیم.
۵- از فنون ویژه تفکر خلا ق مانند «بارش فکری» به خوبی استفاده نماییم. (حمله ذهنی به یک موضوع را بارش فکری می گویند).
۶- تصورات ذهنی خود ودیگران را تقویت کنیم، زیرا تصویر سازی کمک می کند تااطلا عات در حافظه بلند مدت بیشتر ذخیره شوند، برای مثال اگر فرزندمان داستانی از دایناسورها رامی خواند، از او بخوایم تصور کند که میان جنگل قرار دارد، به صدای آنان گوش دهد، بزرگی جثه اش را در نظر بگیرد، صدای پای آن ها را بشنود و …
۷- در نوشتن داستان یا کشیدن نقاشی و … به جای استفاده از نمونه (مدل) از طرح های خلا ق ذهن خود استفاده کنیم.
۸- آن چه را که می خوانیم، می بینیم و می شنویم، مهم ترین نکات آن را یادداشت نماییم.
۹- هر فکر جدیدی که به ذهن ما می رسد، بنویسیم. (افکار خود را روی کاغذ بیاوریم.)
۱۰- اجازه دهیم هر سوالی را از ما بپرسند و سوالا ت آنان را جدی بگیریم.
۱۱- بازی های فکری، ساخت اشیا با گل، مجسمه سازی، نقاشی و داستان نویسی موجب شکوفایی ذهن و خلا قیت می گردد.
۱۲- طرح سوال های باز و تکمیل جملا ت و داستان های ناتمام در رشد تفکر خلا ق موثر است.
۱۳- به عقاید دیگران (به ویژه کودکان و نوجوانان) احترام بگذاریم و اجازه دهیم که تا حد ممکن کارهایشان را با ذوق و سلیقه خود انجام دهند.
۱۴- ابتکار و تخیل را باور داشته باشیم تا زمینه بروز فعالیت های خلا ق در جامعه فراهم شود.
۱۵- سعی کنیم پاسخ های ما در مقابل سوالا ت دیگران به گونه ای باشد که او را به سوال های جدیدتری هدایت کنیم.
۱۶- فرصت ابتکار و نوآوری را در خانواده و مدرسه و محل کار به دیگران بدهیم.
۱۷- از موقعیت هایی مانند مسافرت، بازدید از موزه ها، رفتن به مکان های تفریحی و فرهنگی جهت آموزش تفکر خلا ق استفاده کنیم.
۱۸- احساس امنیت، شادی و آرامش از عوامل شکوفایی تفکر خلا ق است، آن عوامل را از خود و دیگران دریغ نکنیم.
۱۹- هوش، استعداد، مهارت و تلا ش جدی، بخشی از عوامل رشد خلا قیت است اما ضروری است به ایجاد انگیزه نیز توجه ویژه ای داشته باشیم.
۲۰- توانایی دیگران، حتی کودکان را بپذیریم و باور داشته باشیم که هر فرد موجودی منحصر به فرد است و مثل و مانندی ندارد.
۲۱- وقتی کار و فکر جدید خلا قانه ای را از دیگران مشاهده کردیم، با تشویق، خوشحالی و شادی خود را ابراز کنیم.
……………………
پروفسور علی کرمی
استاد فناوری زیستی، مرکز تحقیقات بیولوژی مولکولی
دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله
