مفهوم و ماهیت معاهدات بین المللی
دکتر سید عبد القیوم سجادی
مقدمه
آشنایی با حقوق بین الملل و بخصوص معاهدات بین المللی از دو جهت دارای اهمیت می باشد. نخست اینکه معاهدات و کنوانسیون های بین المللی از منابع حقوق داخلی و قوانین ملی محسوب می شود. قانون اساسی افغانستان قانونگذار را موظف می سازد تا در قانون گذاری کنواسیون ها و معاهدات بین المللی را مورد رعایت قرار دهد. بنا بر این رعایت و التزام به این معاهدات نیازمند آشنایی با آن می باشد. از جانب دیگر یکی از وظایف مهم قوه مقننه تصویب و تایید معاهدات بین المللی و کنواسیون های بین المللی است. انجام این مهم نیازمند درک درست و آشنایی لازم با معاهدات بین المللی است. در این مقاله تلاش می شود تا به اختصار در رابطه به مفاهیم و ماهیت معاهدات بین المللی مطالبی ارایه گردد.
واژه های کلیدی: معاهده، معاهدات بین المللی، قانونگذاری
تعریف معاهده
پروفسور مکنر فرانسوی در تعریف معاهده می گوید: معاهده عبارت است از یک توافق کتبی که بوسیله آن دو یا چند دولت یا سازمان بین المللی رابطه ای بین خود در قلمرو حقوق بین الملل ایجاد میکنند. و یا در صدد ایجاد آن هستند. در تعریف دیگر گفته می شود معاهده بین المللی به هر اسمی خوانده شود عبارت از قراردادی است که بین تابعین حقوق بین الملل بمنظور تولید بعضی آثار حقوقی منعقد می شود. دو مفهوم یاد شده از معاهده بین المللی ناظر به معنای عام و وسیع معاهده است . اما معاهده در معنای خاص به قسمی که در کنوانسیون وین ۱۹۶۹ آمده عبارت است از توافق بین دولت ها،به شمول حقوق بین الدول است که بصورت کتبی منعقد گردیده است، با قطع نظر از اینکه در یک یا چند سند تنظیم شده باشد. در این تعریف معاهده اعم از موافقت نامه است . هر معاهده خود یک توافق نامه هم می باشد اما عکس قضیه صادق نیست .
خصوصیات معاهدات بین المللی
طبق تعریف کنوانسیون ۱۹۶۹ از معاهده بین المللی ، خصوصیات و اوصاف ذیل را می توان برای آن بر شمرد:
-۱ معاهده سندی است که تکلیف ایجاد می کند. بنا براین توافقات بین المللی که تکلیف ایجاد نمی کند و بار حقوقی و الزامی ندارد نمی تواند معاهده باشد.
-۲ معاهده بین المللی صرفا ناشی از اراده تابعین اصلی حقوق بین المللی است. این ویژگی ناظر به وضعیت بیانگر توافق طرفین است که بر اساس آن باید هردو طرف دولت و دارای حاکمیت باشد. بنا براین اگر توافق بین دو سازمان بین المللی یا یک سازمان و یک دولت انعقاد گردد، نمی تواند معاهده محسوب شود.
-۳ معاهده باید کتبی باشد. اگر توافق غیر کتبی صورت گیرد مشمول مقرارت کنواسیون وین نخواهد بود.
-۴ معاهده می تواند تحت عناوین مختلفی انعقاد یابد. معمولا از عناوینی چون عهد نامه، پروتکل، یادداشت تفاهم، کنوانسیون و غیره برای نام گذاری یک معاهده استفاده می شود.
واژه شناسی معاهدات:
توافق کشورهای به صورت مکتوب وطبق حقوق بین المللی که برای طرفین الزام حقوقی ومکلفیت ایجاد می کند معاهده نام دارد. این توافق با عناوین مختلف انعکاس می یابد. عهدنامه ، منشور،میثاق،پیمان،کنواسیون،اعلامیه،پروتکل یادداشت تفاهم، صلح نامه ،مبادله یادداشت،بیانیه وغیره از مهمترین عناوینی است که برای عنوان یک موافقت بین المللی صورت گیرد.
عهدنامه
عهدنامه عبارت است از توافقی که بصورت کتبی بین دولت ها منعقد شده ومشمول حقوق بین المللی است با قطع نظر ازاینکه دریک یا چندسندتنظیم شده باشد. بند۱ ماده ۲ کنوانسیون وین ۱۹۶۹ این نام را برای بیان اسنادی که موضوع آن کنوانسیون می باشد بکاربرد.معمولا عهدنامه به اسنادی که کتبی وتابع حقوق بین المللی است بکارگرفته می شود. اغلب توافق های
مهم سیاسی ، اقتصادی ونظامی بین المللی با این عنوان نام گذاری می شود.
منشور
این نام که سندتاسیس سازمان ملل متحد بوده از شهرت خاصی برخوردار می باشد.عمدتا منشوربه عنوان سندتاسیس یک سازمان بین المللی که حاوی اصول ، وظایف ، ساختار ونحوه فعالیت آن است ، اطلاق می گردد. این اصول وموازین برای همه امضا کنندگان لازم المراعات بوده وکلیه اعضای امضا کننده بدان التزام دارند. منشوراتلانتیک شمالی (ناتو) (۱۹۱۴) منشور حقوق وتکالیف اقتصادی دولت ها (۱۹۷۴) در نمونه از منشورهای مهم بین المللی است.
کنوانسیون
معمولا این نام برای کلیه توافقات بین المللی وهمه جانبه که حاوی قواعد بنیادین بین المللی است بکار می رود. مانند کنوانسیون های ژنو(۱۹۵۸) در مورد حقوق دریاها ، وین (۱۹۶۱) در مورد روابط دیپلماتیک و(۱۹۶۳) در مورد روابط کنسولی. در برخی موارد این نام برای توافقات دوجانبه نیزبکار می رود و در برخی از کشورها بین کنوانسیون وعهدنامه تفاوتی گذاشته نمی شود.
پیمان
پیمان سندی است که معمولا کشورها در زمینه حفظ صلح وهمکاری های نظامی ودفاعی منعقد می سازند. مانند پیمان پاریس (۱۹۲۸) موسوم به پیمان بریان کلوگ .
موافقت نامه :
این واژه معمولا برای اسناد دوجانبه کشورهای که بوسیله قوه مجریه درزمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی ،فرهنگی ، علمی وتجارتی منعقدمی شود، اطلاق می گردد. موافقت نامه های بازرگانی وتجاری از رایج ترین نمونه آن است. به این دسته از موافقت نامه ها، موافقت نامه های ساده واجرایی نیز گفته می شود
