الف . سیات داخلى سیاست :
رهبرى صلح آمیز ، یا غیر صلح آمیز روابط میان افراد ، گروهها و احزاب در داخل یک کشور ( سیاست داخلى ) و روابط میان یک دولت با دولتهاى دیگر در عرصه جهانى ( سیاست خارجى ) است . ( عبد الرحمان عالم ، بنیادهاى علم سیاست ، تهران : نشر نى ، ۱۳۷۵ ، ص ۳۰ ) بر این اساس سیاست داخلى عبارت از اصول و قواعد حاکم بر روابط سیاسى میان نیروهاى اجتماعى در داخل یک کشور است . ( همان ، ص ۳۱ ) ) در تعریف دیگر سیاست داخلى عبارت است از راه و رسم حکومت و کاربرد قدرت و تمام امورى است که در قلمرو اختیارات دولت و نهادهاى سیاسى ( در عرصه داخلى ) قرار دارد ( محمود طلوعى ، فرهنگ جامع سیاسى ، تهران : علم ، ۱۳۷۷ ، ص ۵۷۸ ) به عبارت دیگر هر امرى که مربوط به دولت و مدیریت و تعیین شکل و مقاصد و چگونگى فعالیت دولت ( در عرصه داخلى ) باشد را سیاست داخلى گویند ، امور سیاسى شامل مسائل مربوط به ساخت دولت ، ترتیب امور در کشور ، رهبرى طبقات ، مسائل کشاکش بر سر قدرت سیاسى میان حزبها و گروههاى بانفوذ و غیره است . ( داریوش آشورى ، دانشنامه سیاسى ، تهران : مروارید ، ۱۳۸۳ ، ص ۲۱۲ و ۲۱۳ ) بنابر این سیاست داخلى به مجموعه خط مشى ها و تصمیم گیریهاى دولت در عرصه داخلى کشور اطلاق مى گردد که ابعاد مختلف سیاسى ، اقتصادى ، اجتماعى ، امنیتى ، فرهنگى ، نظامى و . . . را در بر مى گیرد .
ب . سیاست خارجى در یک تعریف دیگر عبارت است از راهبرد یا رشته طراحى شده عمل که به وسیله تصمیم گیرندگان یک دولت در مقابل دیگر دولت ها و واحدهاى بین المللى به منظور اهداف مشخص اعمال مى شود . ( سید صادق حقیقت ، مبانى ، اصول و اهداف سیاست خارجى دولت اسلامى ، قم : پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى ، ۱۳۸۵ ، ص ۲۰ ) . بر اساس تعریف دیگر تدوین ، اجرا و ارزیابى تصمیم گیرى هایى که از دیدگاه خاص همان کشور جنبه برون مرزى دارد ، را سیاست خارجى گویند . ( على اصغر کاظمى ، روابط بین الملل در تئورى و در عمل ، تهران : قومس ، ۱۳۷۲ ، ص ۴۲ ) در تعریف دیگر سیاست خارجى به آن دسته از فعالیتهاى دولتى که به روابط کشورى خود فرمان یا دولتهاى جداگانه و خود فرمان دیگر مربوط مى شود . ( سیمور مارتین لیپست ، دایره المعارف دموکراسى ، ترجمه کامران فانى و همکاران ، تهران : وزارت امور خارجه ، ۱۳۸۳ ، ص ۹۳۱ ) به هر حال مقوله سیاست خارجى از پیچیده ترین و گسترده ترین و عمیق ترین مقولات در میان تمامى شاخه هاى علوم اجتماعى است که ده ها و حتى صدها عامل اجتماعى ، فرهنگى ، اقتصادى ، سیاسى ، تاریخى ، و تکنیکى در داخل واحد هاى سیاسى و در سطوح مختلف نظام بین الملل در آن دخالت مجرد یا متقابل دارند . ( محمود سریع القلم ، عقل و توسعه یافتگى ، تهران : نشر سفیر ، ۱۳۷۲ ، ص ۲۰۶ ) از این رو در تدوین و تنظیم و هدایت سیاست خارجى ، عوامل و متغیرهاى گوناگونى دخالت دارند که بدون شک آگاهى از کم و کیف و آثار متقابل آنها براى درک آن چه که در بطن ماشین و سیستم سیاست گذارى یک کشور مى گذرد ، مفید است . از میان آنها ویژگى ها و خصلت هاى ملى ، ساختار و بافت سیاسى ، اجتماعى ، فرهنگى و ایدئولوژى ، موقعیت جغرافیایى ، تهدیدات و بالاخره ادراک و برداشت سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان در مورد کم وکیف عوامل و متغیرهاى مذکور از همه مهم تر و اساسى تر است . ( على اصغر کاظمى ، روابط بین الملل در تئورى و در عمل ، ص ۴۴ ) ج . دو تفاوت میان سیاست داخلى و سیاست خارجى . ۱ تفاوت اساسى سیاست داخلى و سیاست خارجى همانگونه که از نام آنها پیدا ست در حوزه و عرصه آنهاست ، سیاست داخلى خط مشى هاى داخلى یک دولت را در ابعاد مختلف شامل مى گردد و سیاست خارجى خط مشى هاى دولت در عرصه خارجى و روابط با سایر کشورهاست . به عبارت دیگر سیاست داخلى جنبه درون کشورى و درون مرزى مجموعه سیاستهاى دولت است و سیاست خارجى جنبه برون مرزى سیاستهاى یک دولت مى باشد . ۲ . تفاوت دیگر این دو که برگرفته از تفاوت بالاست دراین است که سیاست داخلى مربوط به روابط دولت با افراد و گروهها و تشکلهاى علمى ، اقتصادى ، سیاسى ، فرهنگى ، و . . . است اما سیاست خارجى مربوط به روابط دولت با سایر دولتها و سازمانهاى بین المللى است بنابر این نوع بازیگران در هریک از سیاست هاى داخلى و خارجى متفاوت با دیگرى است . البته تفاوت میان سیاست داخلى و خارجى به معناى نفى پیوند و ارتباط بین آنها نبوده و این گونه نیست که سیاست داخلى و سیاست خارجى به دلیل جدا بودن حوزه آنها با یکدیگر ارتباط نداشته باشند بلکه سیاست داخلى و خارجى بایکدیگر ارتباط تنگاتنگ و پیوند عمیقى دارند تا جایى که بسیارى از محققان بر این نظر اصرار ورزیده اند که سیاست خارجى و داخلى دو روى یک سکه اند . و پاره اى از عوامل تشکیل دهنده منافع ملى ، موانع و محدودیتهاى غیر قابل انکارى در راه هر سیاستگذارى خارجى به وجود مى آورند . ( سید عبد العلى قوام ، اصول سیاست خارجى و سیاست بین الملل ، تهران : سمت ، ۱۳۷۵ ، ص ۱۰۴ ) از این رو سیاست خارجى مستلزم تعامل قانون و نظم سیاست داخلى و نظام بین الملل است ( دایره المعارف دموکراسى ، ص ۹۳۱ ) و بدون شک ، همه دولتها در برقرارى رابطه و انعقاد قرارداد با یکدیگر منافع ملى و ارزشهاى حاکم بر جامعه خود را مد نظر دارند و سیاست خارجى خود را در مجموعه سیاست داخلى تنظیم مى نمایند . ( سید محمد هاشمى ، حقوق اساسى جمهورى اسلامى ایران ، تهران : نشر دادگستر ، ج ۱ ، ۱۳۷۸ ، ص ۳۸۹ ) براى آشنایى بیشتر به منابع زیر مراجعه شود سیاست بین الملل و سیاست خارجى ، هوشنگ مقتدر ، تهران : قومس ، ۱۳۷۰ – اصول سیاست خارجى و سیاست بین الملل ، تهران : سمت ، ۱۳۷۵ – ماهیت سیاست گزارى در دنیاى وابستگى متقابل کشورها ، جیمز بابر ، مایکل اسمیت ، ترجمه سید حسین سیف زاده ، تهران : قومس ، ۱۳۷۴ – روابط بین الملل در تئورى و در عمل ، على اصغر کاظمى ، تهران : قومس ، ۱۳۷۲ )
