توریسم، سفر، گردشگری

آثار گردشگری بر اشتغال

امروزه نقش مهم و اساسی در اقتصاد از بخش کشاورزی و صنعت به بخش خدمات تغییر جهت داده است. در واقع بر خلاف گذشته، بخش‌های صنعت و کشاورزی نقش کم تری در توسعه ­ی اقتصادی و ایجاد اشتغال دارند. بخش خدمات در دوران اقتصاد قبل از صنعتی شدن جایگاهی نداشت و نگرش به این بخش، یک نگرش سطحی بود،

بسیاری این بخش را غیر مولد می‌دانستند. اما در عصر حاضر، بالاترین ارزش افزوده و سهم اشتغال متعلق به این بخش است. چرا که روند رو به رشد زیربخش‌های جدید و گسترش زیربخش‌های موجود در بخش خدمات، همراه با افزایش درآمد سرانه، رشد شهرنشینی و نیاز بخش‌های دیگر مانند صنعت به این بخش، نگرش جدیدی به بخش خدمات ارائه نموده است. یکی از مهم ترین این زیربخش‌ها بخش هتل، رستوران و گردشگری است.

در واقع گسترش صنعت گردشگری در یک کشور از نقطه نظر اقتصادی دارای آثار و مزایای بسیاری است که از جمله مهم ترین مزایای آن گسترش زمینه­ی اشتغال است به گونه‌ای که هم کارگران ساده بدون مهارت و هم صاحبان مهارت‌های گوناگون می‌توانند در این رشته شاغل شوند.

برای اشتغال در رشته‌های مختلف صنعت گردشگری می‌توان با آموزش‌های فشرده کوتاه مدت و میان مدت اشخاص صاحب ذوق، سلیقه و لایق در امر مدیریت را آماده­ ی کار کرد.

“لاندبرگ” در زمینه­ی نقش گردشگری در اشتغال می‌نویسد: «اگر منطقه­ی مورد بررسی جهت توسعه­ی گردشگری دارای میزان بیکاری بالایی باشد، مزایای گردشگری آشکارتر خواهد شد. درآمد حاصل از گردشگری، هرچند ممکن است از درآمد به دست آمده از سایر منابع کم تر باشد، اما بهترین گزینه­ی ممکن در شرایط موجود خواهد بود؛ چرا که ضمن افزایش درآمد‌های مالیاتی، بیکاری را کاهش می­دهد و برکیفیت زندگی شهروندان خواهد افزود».

در ابعاد جهانی و در سطح اقتصاد گردشگری برآوردها نشان داده‌اند که بیش از ۲/۱۹۲ میلیون شغل به واسطه­ی گردشگری ایجاد شده است، به‌طوری که از هر ۴/۱۲ عدد شغلی که در جهان وجود دارد، یک شغل مربوط به گردشگری است. بنابراین صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها به عنوان بزرگ ترین سازمان و نهادی که نیروی انسانی را به کار می‌گیرد، مطرح است. آمارها نشان می‌دهند که سهم گردشگری در بخش اشتغال در رقابت با صنایع کهنه ­کار دنیا چون خودرو سازی و نفت رو به افزایش است. به طوری که بنابر یک مطالعه انجام شده به وسیله­یOAS[1]، با ایجاد یک هتل جدید در کارائیب تخمین زده می­شود که به ازای هر ۸۰.۰۰۰ دلار سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری منطقه، ۴۱ فرصت شغلی ایجاد می­شود. این مطالعه نشان می­دهد که همین میزان سرمایه گذاری در صنعت نفت تنها ۱۶ شغل جدید و در صنایع سنگین ۱۴ شغل ایجاد خواهد کرد.

هرچند ایجاد اشتغال هدف عمده توسعه گردشگری نیست، اما بدون شک توسعه آن با فعالیت و خدماتی سروکار دارد که خود به خود ظرفیت اشتغال را بالا می برد. به گونه‌‌ای که توسعه گردشگری سبب بالا رفتن اشتغالات بخش کشاورزی به طور غیر مستقیم می شود، زیرا با بالا رفتن تقاضا به سبب ورود گردشگران، تولیدات کشاورزی تحت تأثیر آن افزایش می یابد. بنابراین گردشگری به ‌طور مستقیم، غیرمستقیم و القایی باعث اشتغال می‌شود، اشتغال مستقیم عبارت است از شغل‌هایی که مستقیم و بدون واسطه با گردشگر در تماس هستند. کارمندان مهمانسراها، کارکنان مهمان‌پذیرها، هتل‌ها، شرکت‌های هواپیمایی، شرکت‌های کشتیرانی، سازمان‌های خدمات گردشگری، کارکنان مراکز تفریحی، رستوران‌ها و مراکز پذیرایی و فروشگاه‌هایی که در این بخش کار می‌کنند، از جمله واحدهایی هستند که به‌صورت مستقیم با گردشگر در تماس هستند و باعث ایجاد شغل می‌شوند. از جمله شرکت‌هایی که به طور غیر‌مستقیم ایجاد شغل می‌کنند می‌توان به شرکت‌های تأمین کننده مواد و ملزومات مورد نیاز مهمان‌پذیرها، سازندگان ساختمان‌های مهمانخانه‌ها و سازندگان هواپیماها و… اشاره کرد و بالأخره اشتغال القایی عبارت است از مشاغلی که از مشاغل مستقیم و غیر‌مستقیم بخش گردشگری در اقتصاد ملی به وجود می‌آید.

از مهم­ترین ویژگی‌های اشتغال گردشگری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:


الف) کاربربودن نسبی صنعت گردشگری:

گردشگری یک صنعت کاربر است. از آنجا که بسیاری از خدمات گردشگری را نمی‌توان با استفاده از فناوری ارائه نمود، اشتغال نیروی انسانی در این صنعت فراوان است. دلیل اصلی پیدایش این پدیده نیز، اهمیت خدمات مشخصی نظیر صنایع دستی است. در مقابل باید توجه کرد که فعالیت‌های حمل و نقل، تورگردانی یا ساختن هتل‌هایی با تجهیزات رفاهی وسیع اساساً سرمایه‌بر هستند.

همچنین می‌توان وجود فعالیت‌های کارآفرینی کوچک در بسیاری از حوزه‌های گردشگری را دلیل اشتغال‌زایی مناسب این صنعت دانست چرا که گردشگری زمینه ایجاد شغل‌های جدید و همچنین مشاغل فصلی را فراهم می‌کند.گروه‌های خود اشتغال که فعالیت‌هایی چون عرضه­ی سوغات را انجام می‌دهند با سرمایه‌گذاری اندک در گردشگری فعالیت می‌نمایند و صرفاً عرضه‌کننده­ی نیروی کار خود هستند. از این‌رو توسعه­ی گردشگری در مکان‌های مختلف زمینه‌های اشتغال دائم و فصلی و نیمه وقت را برای نیروی انسانی با تخصص و آموزش متوسط فراهم می‌آورد و از نرخ بیکاری می‌کاهد.


ب) مشاغل با دستمزد پایین:

بخش گردشگری درآمد یکسانی را ایجاد نمی‌کند. در بیشتر کشورها به دلایل زیر، سطح دستمزدها در این بخش نسبت به سایر بخش‌ها پایین‌تر است:

بسیاری از مشاغل گردشگری ساده هستند.
اغلب کارکنان این صنعت دایمی نیستند و نرخ ورود و خروج آن ها بالاست.
تشکیلات اتحادیه‌ها و چانه‌زنی جمعی برای درخواست افزایش دستمزدها اغلب ضعیف است.
در مناطقی که فعالیتی به جز گردشگری وجود ندارد یا محدود است اشتغال درگردشگری دارای هزینه­ی فرصت صفر یا ناچیز است.
در کشورهای توسعه نیافته که به تازگی گردشگری در آن ها گسترش یافته، سطح دستمزدها اغلب بسیار پایین است. زیرا نیروی کار فراوان است و در عین حال کار فرمایان نیز ممکن است مدعی شوند که باید وجوهی را صرف آموزش حرفه‌ای افراد نمایند تا برای ارائه­ی خدمات گردشگری آماده شوند؛  به‌ همین دلیل دستمزد پایینی به آن ها می‌دهند.
در برخی از مشاغل گردشگری که درآن افراد از تخصص‌های قابل مبادله در سطح بین‌المللی برخوردار هستند، به دلیل محدودیت عرضه، دستمزدها می‌تواند بالا باشد. اما به طور کلی اکثر دستمزدهای افراد شاغل در این صنعت پایین است.

 
ج) اشتغال پاره وقت و موقت:

شمار شاغلان در این صنعت و میزان ساعات کار قابل انتظار از آنان، متفاوت است. اما تقریباً در تمامی کشورها شاغلان بسیاری در این صنعت به طور موقتی و پاره وقت مشغول به کار هستند.
کارفرمایان بخش‌هایی از صنعت گردشگری که ظرفیت ثابتی دارند، با استفاده از شاغلان پاره وقت و موقت می‌توانند هزینه­ی ثابت نیروی کار را به هزینه­ی متغیر تبدیل کنند و در کل سطح هزینه‌های خود را تا جای ممکن پایین بیاورند.
ماهیت بسیاری از فعالیت‌های مسافرتی و گردشگری، شاغلانی را می‌طلبد که به‌طور شبانه‌روزی یا دست کم بیش از ساعات کار معمول، کار کنند. این امر به معنای چند نوبت کاری یا کار پاره وقت اضافی است.


د) فصلی بودن مشاغل صنعت گردشگری:

فصلی بودن گردشگری به این معنا است که در بسیاری از مقصدها دست کم دو بازار کار وجود دارد که یکی برای شاغلان دائمی این صنعت و دیگری برای شاغلان گردشگری در فصل‌های شلوغ کاری است. اشتغال فصلی همچون اشتغال موقت، شاغلان حاشیه­ای را جذب می­کند و اگر فشار تقاضا نسبتاً کافی باشد، ممکن است دستمزدها افزایش یابد. پدیده­ی فصلی بودن اشتغال در صنعت گردشگری، علاوه‌بر تأثیر بر مشاغل مستقیم گردشگری، در مشاغل غیرمستقمی مرتبط با صنعت گردشگری نیز تأثیرگذار است و در بازارهای آزادکار، این امر اغلب به مهاجرت موقت و گسترده­ی نیروی کار می‌انجامد که انتقال درآمد و مخارج القایی بین مناطق را در پی‌دارد.
ه) ایجاد اشتغال برای زنان و جوانان:

با بررسی حرفه‌های مربوط به صنعت گردشگری می‌توان نتیجه گرفت که بیش از ۹۰ % کارکنان که در تدارکات و مهمانداری در شغل‌های پیشخدمت، گارسون، مراقبت از کودک، نظافتچی، کمک خانه­دار، رختشویی و نظایر آن کار می‌کنند زن هستند بنابراین صنعت گردشگری فرصت های شغلی بسیاری برای زنان و جوانان به ویژه در مناطق روستایی ایجاد می کند. تا جایی که به‌نظر می‌رسد در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری، زنان سهم بیش تری از مشاغل وابسته به گردشگری دارند و نیز توسعه­ی گردشگری باعث افزایش فرصت‌های شغلی و پایگاه اجتماعی زنان و جوانان شده و با ایجاد فرصت‌های استقلال و خود‌کفایی، آنان را در کسب موفقیت‌ها و جایگاه مدیریتی و رهبری یاری می‌رساند و بدین وسیله آن ها انگیزه بیش تری برای ماندن در روستاها پیدا می­کنند.

بنابراین در یک جمع بندی کلی می توان گفت یکی از راه‌های امن توسعه­ی اقتصادی پایدار و ایجاد اشتغال در تمامی‌کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه رشد و توسعه صنعت گردشگری است که می‌توان از این طریق معضل بیکاری را در کشورها را تا حدودی بهبود بخشید. البته اثرات افزایش اشتغال در بخش گردشگری کشورهای در حال توسعه مساعدتر از کشورهای صنعتی است؛ زیرا در کشورهای در حال توسعه، زمینه و امکانات رشد صنعتی محدود است.

از طرف دیگر سهم بالایی از اشتغال در این بخش به صورت غیر رسمی است و کارفرمایان ترجیح می‌دهند که کارکنان را به شکل غیررسمی استخدام کنند. به همین منظور دستمزدها عموماً در این بخش نسبت به بخش‌های دیگر پایین است و جریان شغلی یا تعداد افرادی که وارد این بخش می‌شوند و یا از آن خارج می‌شوند بسیار بالاست. بنابراین فرصت‌های شغلی که در این بخش وجود دارد عمدتاً موقتی است که لازم است در برنامه ریزی ها مورد توجه قرار گیرد و تمهیداتی برای آن اندیشیده شود. البته فعالیت‌های صنعت گردشگری و رابطه­ی میزان سرمایه‌گذاری و فرصت‌های شغلی که بر اثر آن فراهم می‌شود در تمام کشورها و مناطق مختلف یکسان و به یک نسبت نیست؛ بلکه بر اثر عواملی نظیر خصوصیات مستقیم اقتصادی و سیاسی، خدمات کامپیوتری و فصلی بودن فعالیت و… متفاوت است بنابراین هر چه اهمیت این صنعت در اقتصاد یک کشور بیش تر باشد امنیت و ثبات مشاغل این صنعت نیز بیش تر خواهد بود.

هم اکنون بسیاری از کشورها از جمله کشورهای اسلامی به اهمیت استفاده از این صنعت پی برده‌اند و به این صنعت به عنوان صنعتی درآمدزا که ارزش افزوده بالایی را به دنبال دارد می‌نگرند. کشورهای مالزی، ترکیه و تونس از جمله کشورهای اسلامی هستند که به سرمایه گذاری های کلان برای جذب گردشگر در کشورهای خود اقدام نموده اند و توجه به این صنعت در این کشورها موجب ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و رفاه عمومی و ارتقاء سطح زندگی مردم به نحو مطلوبی شده است.

به نظر می رسد توجه به گسترش و توسعه صنعت گردشگری در ایران نیز بتواند به عنوان یکی از راهکارهای رهایی از اقتصاد تک محصولی و افزایش منابع درآمدی کشور، و همچنین به عنوان راه حلی برای رفع معضل بیکاری مطرح شود و لازم است سیاست گذاران، برنامه ریزان و مدیران کشور بیش از پیش به این صنعت توجه نمایند چرا که سرمایه گذاری در این صنعت در مقایسه با سایر فعالیت ها و صنایع توسعه ای، می تواند پیشرفت سریعی را در توسعه مناطق نزدیک به جاذبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی و رفع معضل بیکاری این مناطق سبب شود.

 

ابتهال زندی

نمایش بیشتر

سید محسن مدنی بجستانی

مهندس برق قدرت - فوق لیسانس علوم سیاسی

پاسخ دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا